Η πρόληψη των ουσιοεξαρτήσεων
Από την επιστημονική ομάδα του Κέντρου Πρόληψης “Πολιόχνη”
Η έννοια της πρόληψης αναφέρεται στο σύνολο των μέτρων πριν από την εκδήλωση μιας συμπεριφοράς. Η πρόληψη της ουσιοεξάρτησης αφορά την αντιμετώπιση των παραγόντων που κάνουν ευάλωτο το άτομο και την ενίσχυση των παραγόντων που το ενδυναμώνουν και το προστατεύουν συμβάλλοντας στην αποφυγή ή στην αναβολή της έναρξης της χρήσης ουσιών και της εμφάνισης της εξάρτησης. (Botvin and Griffin, 2007).
Στο πλαίσιο αυτό η πρόληψη της ουσιοεξάρτησης δεν εξαντλείται στην παροχή υπηρεσιών. Αξιοποιεί εκπαιδευτικές διαδικασίες με μεθόδους αλληλεπίδρασης και ενεργού μάθησης με στόχο όχι μόνο την αύξηση των γνώσεων αλλά και την ενδυνάμωση, την υποστήριξη και την εκπαίδευση των ατόμων, ώστε να υιοθετήσουν μια θετική στάση ζωής και να αναπτύξουν δεξιότητες που συνδέονται με την πρόληψη.
Η προαγωγή της υγείας δεν αφορά μόνο την συμπεριφορά του ατόμου σε θέματα υγείας, αλλά εντάσσεται σε μια ευρύτερη αντίληψη αναβάθμισης του κοινωνικού φυσικού και οικονομικού περιβάλλοντος και των συνθηκών ζωής που προωθούν την υγεία και διαμορφώνουν υγιείς στάσεις και συμπεριφορές (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας). Στο πλαίσιο αυτό βασικός σκοπός της προαγωγής της υγείας είναι η ενίσχυση της σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας καθώς και η προώθηση ενός υγιούς τρόπου ζωής. Σε πρακτικό επίπεδο η προαγωγή της υγείας είναι μια ευρεία έννοια που μπορεί να θεωρηθεί θεμέλιο στην πρόληψη της ουσιοεξάρτησης.
Στρατηγικές παρεμβάσεων πρόληψης.
1) Δικτύωση – Κινητοποίηση
Οι δραστηριότητες δικτύωσης – κινητοποίηση αποσκοπούν αφενός στην ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινότητας στο ρόλο και στο έργο της πρόληψης της ουσιοεξάρτησης και αφετέρου στην κινητοποίηση των μελών της ώστε να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην πρόληψη, να λειτουργήσουν ως πολλαπλασιαστές και να διευκολύνουν το έργο τους.
2) Ενημέρωση/Ευαισθητοποίηση
Σε ένα πρώτο επίπεδο οι παρεμβάσεις πρόληψης περιλαμβάνουν την παροχή ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. Πρόκειται κυρίως για συναντήσεις με στόχο την παροχή γνώσεων σχετικά με τις εξαρτησιογόνες ουσίες, τις επιδράσεις και τις συνέπειες της χρήσης, τα αίτια της εξάρτησης κλπ. Καθώς και την επεξεργασία θεμάτων θέτοντας το πρόβλημα της χρήσης ουσιών στην πραγματική του διάσταση (π.χ. κατάρριψη μύθων και στερεοτύπων).
3) Εκπαίδευση
Πέραν της ευαισθητοποίησης και της παροχής γνώσεων, οι παρεμβάσεις πρόληψης μέσω της υλοποίησης σεμιναρίων και ομάδων βιωματικού συνήθως χαρακτήρα, περιλαμβάνουν τη διαμόρφωση στάσεων και αντιλήψεων καθώς και την απόκτηση δεξιοτήτων (ανάλογα με την ομάδα – στόχο) που σχετίζονται με την αντιμετώπιση των επιβαρυντικών παραγόντων και την ενίσχυση των προστατευτικών παραγόντων που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών.
Για παράδειγμα, όσον αφορά παρεμβάσεις που απευθύνονται σε παιδιά και εφήβους, υλοποιούνται βιωματικά σεμινάρια στην ανάπτυξη δεξιοτήτων σε θέματα αντίληψης του εαυτού, στη διαμόρφωση κανονιστικών αντιλήψεων και στάσεων, καθώς και γενικότερα στη διερεύνηση θεμάτων που σχετίζονται με την πρόληψη. Για τους γονείς πραγματοποιούνται ομάδες βιωματικού συνήθως χαρακτήρα με κυριότερους στόχους τη βελτίωση της επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια και την υποστήριξη των γονέων στο ρόλο τους.
4) Δημιουργικές δραστηριότητες
Οι παρεμβάσεις πρόληψης περιλαμβάνουν την υλοποίηση με δομημένο και οργανωμένο τρόπο, δημιουργικών δραστηριοτήτων για παιδιά, εφήβους και νέους στο πλαίσιο της αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου τους με τη συμμετοχή τους για παράδειγμα σε ομάδες θεάτρου, μουσικής κλπ.
5) Συμβουλευτική
Οι παρεμβάσεις πρόληψης περιλαμβάνουν την παροχή συμβουλευτικής και υποστήριξης για την αντιμετώπιση διάφορων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων.
Πλαίσιο εφαρμογής προγραμμάτων πρόληψης
- Παρεμβάσεις πρόληψης στη σχολική κοινότητα. Πιο συγκεκριμένα, οι ομάδες στόχος αποτελούνται από παιδιά προσχολικής, σχολικής (6-12 ετών) και εφηβικής ηλικίας (13-18 ετών).
- Παρεμβάσεις πρόληψης στην οικογένεια.
- Παρεμβάσεις πρόληψης στην κοινότητα.
(Από το Εγχειρίδιο για την Πρόληψη της Ουσιοεξάρτησης, από τους ΕΠΙΨΥ, ΟΚΑΝΑ & ΕΚΤΕΠΝ, Αθήνα 2011)
Δε νοείται υγεία χωρίς ψυχική υγεία!